Pseudonimy: „Wanda”, „Ruta Wagner”
urodzona 30 grudnia 1910 roku w Poznaniu
zmarła 21 kwietnia 2004 roku w Poznaniu
uhonorowana: m.in.: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojska czterokrotnie, Medalem Komisji Edukacji Narodowej
- komendantka Ekspozytury Wywiadowczej Wojskowej Służby Kobiet w Poznaniu, szef Wydziału Łączności Konspiracyjnej sztabu Okręgu Poznań AK. W wyniku dekonspiracji ekspozytury aresztowana 29 kwietnia 1943 roku. Po śledztwie w Domu Żołnierza, przewieziona do Fortu VII. Bez oskarżenia przetrzymywana w więzieniu w Lipsku do momentu wyzwolenia przez wojska amerykańskie w kwietniu 1945 roku.
-
kapitan czasu wojny, major rezerwy Wojska Polskiego
"Szczególnie bestialsko została potraktowana Marianna Marszałkowska, przetrzymywana w Domu Żołnierza przez sześć tygodni, cały czas w kajdankach, głodzona, osadzana potem na wiele tygodni w karcerze w Forcie VII i bita do nieprzytomności. Trzymała się bardzo dzielnie. W protokole jednego z jej przesłuchań znalazło się takie zdanie: „Nie mogę podać prawdziwego nazwiska »Broni«, ponieważ przyrzekłam, że nie będę wyjawiać żadnych tajemnic. Dotąd nie ujawniłam w zeznaniach żadnej tajemnicy organizacji. To, co było znane policji, potwierdziłam, ale nic ponadto. [...] Więcej na ten temat nie chcę zeznawać, ponieważ nie chcę złamać przysięgi”
Aleksandra Pietrowicz, Biuletyn IPN
Biografia
Major Marianna Marszałkowska-Kaniewska
Kobieta niezłomna
Marianna Marszałkowska-Kaniewska urodziła się 30 grudnia 1910 roku w Poznaniu. Córka Franciszka i Zofii z domu Szkudlarskiej. Po zdaniu matury w 1931 roku rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. W 1935 roku uzyskała tytuł magistra filologii angielskiej. Działaczka społeczna. Na studiach udzielała się w Samopomocowej Organizacji Studentek. Należała do Akademickiego Związku Strzeleckiego.
Uczyła języków francuskiego i angielskiego w szkołach w Siedlcach, od 1937 roku w raciborskim liceum w Tarnowskich Górach. Poznała Elżbietę Zawacką, która wtedy pełniła funkcję komendantki Przysposobienia Wojskowego Kobiet Rejonu Śląskiego. Wybuch wojny uniemożliwił jej wyjazd na stypendium British Council do Wielkiej Brytanii.
W październiku 1939 roku wróciła do Poznania. Pomagała ojcu w warsztacie ślusarskim. Uczyła młodzież na tajnych kompletach.
Na początku 1940 przybyła do Poznania Elżbieta Zawacka („Zo”), aby zorganizować Ekspozyturę Wywiadowczą WSK (Wojskowa Służba Kobiet) w Poznaniu. W jej skład weszły byłe instruktorki i członkinie PWK oraz byłe „Raciborzanki”. Elżbieta Zawacka zaprzysięgła Mariannę Marszałkowską, Pelagię Misiorną, Bronisławę Wojciechowską… W skład grupy wchodziła także Halina Kulczak (do 1937 komendantka PWK w Poznaniu). Marszałkowska w stopniu podporucznika została mianowana kierowniczką Ekspozytury Wywiadowczej WSK
– pisze historyk Marian Woźniak.
Od września 1942 r., pod fałszywym nazwiskiem „Ruta Wagner”, kierowała łącznością konspiracyjną Okręgu Poznańskiego Armii Krajowej. Jej zadaniem, z którego znakomicie się wywiązała, było odtworzenie siatki łączności w poznańskim okręgu. Współpracowała z szefem organizacyjnym sztabu kapitanem Janem Kamińskim oraz szefem wywiadu okręgu majorem Jerzym Kurpiszem. Wskutek dekonspiracji ekspozytury 29 kwietnia 1943 roku została aresztowana. W areszcie przeszła piekło:
Szczególnie bestialsko została potraktowana Marianna Marszałkowska, przetrzymywana w Domu Żołnierza przez sześć tygodni, cały czas w kajdankach, głodzona, osadzana potem na wiele tygodni w karcerze w Forcie VII i bita do nieprzytomności. Trzymała się bardzo dzielnie. W protokole jednego z jej przesłuchań znalazło się takie zdanie: „Nie mogę podać prawdziwego nazwiska »Broni«, ponieważ przyrzekłam, że nie będę wyjawiać żadnych tajemnic. Dotąd nie ujawniłam w zeznaniach żadnej tajemnicy organizacji. To, co było znane policji, potwierdziłam, ale nic ponadto. [...] Więcej na ten temat nie chcę zeznawać, ponieważ nie chcę złamać przysięgi
– relacjonuje historyk Aleksandra Pietrowicz.
5 lipca 1943 r. Policyjny Sąd Doraźny skazał ją na karę śmierci za zdradę Rzeszy. Sprawę przekazano do Trybunału Wojennego Rzeszy, potem trafiła do Trybunału Ludowego w Berlinie. Ostatecznie do rozprawy nie doszło, ponieważ budynek sądu został zbombardowany przez aliantów. Przez cały ten czas Marianna Kaniewska była przetrzymywana w więzieniu w Lipsku. 19 kwietnia 1945 r. doczekała wolności wyzwolona przez wojska amerykańskie.
Po powrocie do kraju, jak wielu żołnierzy Armii Krajowej, nie ujawniła konspiracyjnej przeszłości. Przeszło 20 lat uczyła języka angielskiego w Wyższej Szkole Ekonomicznej (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny). W lipcu 1949 r. wyszła za mąż za Franciszka Kaniewskiego, więźnia sowieckich łagrów.
Na emeryturze udzielała się społecznie, m.in. współpracowała z angielską Fundacją Sue Ryder pomagającej byłym więźniom niemieckich obozów koncentracyjnych. W stanie wojennym koordynowała transportami żywności przysyłanymi z zachodu. Nawiązała kontakt ze Studium Polski Podziemnej Londynie; przewoziła stamtąd dokumenty i publikacje, wspierała niezależne badania historii Armii Krajowej.
Główna Komisja Weryfikacyjna AK w Londynie zweryfikowała ją w stopniu kapitana. W 1998 r. awansowana do stopnia majora oraz odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarła 21 kwietnia 2004 roku w Poznaniu. Spoczywa na junikowskim cmentarzu komunalnym w Poznaniu.
Życiorys opracowano na podstawie: "Encyklopedii Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945", Poznań 1998; artykułu "Babska siatka" Aleksandry Pietrowicz w: Biuletyn IPN nr 5-6 z 2011 r.; publikacji "Ze strachem pod rękę i śmiercią u boku…" Agnieszki Łuczak, Aleksandry Pietrowicz, Poznań 2006
Galeria
Marianna Kaniewska-Marszałkowska - fot. Archiwum IPN w Poznaniu, Spuścizna Mariana Woźniaka
